آن‌ها نخستین شهدای دفاع مقدس بودند که در شهر مشهد تشییع شدند و برخی از آن‌ها، مقام همجواری حرم مطهر رضوی را یافتند. این نوشتار، می‌خواهد یاد نخستین‌های آن روزهای خون و شهادت را در مشهد زنده کند؛ یاد دلیرمردانی که شاید نام آن‌ها را نشنیده باشید، اما زنده بودن مرامشان و تأثیر شهادتشان را به چشم دیده‌اید. در این‌جا، پاسخ به یک سؤال ضروری به نظر می‌رسد و آن اینکه چرا نخستین شهدای دفاع مقدس، عموماً در حرم رضوی به خاک سپرده شدند، اما در ادامه، بهشت رضا(ع) و بعضاً خواجه ربیع، مدفن شهدا شد؟ در پاسخ باید بگوییم که در روزهای آغازین دفاع مقدس، برآوردها چنین بود که به احتمال، جنگ تحمیلی در مدت کوتاهی پایان می‌گیرد؛ اما ...

این نخستین تجربه نبود

مردم مشهد در روزهای پرالتهاب انقلاب، شاهد شهادت پاکمردان و پاک زنانی بودند که دست از جان شسته، فریاد استقلال و آزادی سر دادند. در سال‌های نخستین انقلاب و پیش از آغاز جنگ تحمیلی نیز، مردم مشهد هر از گاهی، در تشییع پیکر شهدا شرکت می‌کردند؛ شهدایی که در معرکه مبارزه با ضدانقلاب به درجه رفیع شهادت نائل می‌شدند. نمونه‌هایی از این دست، پرشمارند.

در ۲۶ مهرماه سال ۱۳۵۸، پیکر سرباز شهید نصرالله مردانی، نخستین شهید لشکر ۷۷ ثامن‌الائمه(ع) روی دست‌های مردم مشهد تشییع شد و در حرم مطهر رضوی آرام گرفت. در مراسم تشییع پیکر شهید مردانی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که در آن زمان معاون وقت وزارت دفاع بودند هم، حضور داشتند. شهید مردانی در درگیری با گروهک‌ها در مهاباد به شهادت رسید.

در خرداد سال ۱۳۵۹، پیکر گروهبان‌یکم شهید احمد شعبانی که در درگیری با ضدانقلاب در کردستان به شهادت رسیده بود هم در مشهد تشییع شد. بنابراین، مردم مشهد، پیش از آغاز جنگ تحمیلی نیز فرزندان و عزیزان در خون خفته خود را اینچنین بدرقه کرده بودند. با آغاز جنگ تحمیلی، بر آمار شهدا افزوده شد و نخستین شهدای دفاع مقدس، یکی بعد از دیگری به مشهد آمدند تا در جوار بارگاه ملکوتی ثامن‌الحجج(ع) آرام گیرند.

تیزپروازان؛ نخستین شهدا

نخستین شهید دفاع مقدس که در شهر مشهد تشییع شد و در کنار بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) آرام گرفت، سرگرد خلبان، شهید علی خوش‌نیت بود.

پیکر شهید خوش‌نیت را روز نُهُم مهرماه ۱۳۵۹ در مشهد تشییع کردند. شهید خوش‌نیت از خلبانان شرکت‌کننده در عملیات «کمان ۹۹»، معروف به عملیات عقاب‌ها بود؛ او چند روز بعد از آن عملیات پیروزمندانه، در نزدیکی دزفول هدف آتش دشمن قرار گرفت و به شهادت رسید. در مراسم تشییع پیکر این سرباز قهرمان میهن که از مقابل بیمارستان ارتش در خیابان بهار آغاز شد، شهید هاشمی‌نژاد نیز حضور داشت. در حال حاضر دبیرستانی پسرانه در خیابان امام رضا(ع) مشهد به نام این شهید است. سه روز پس از تشییع پیکر شهید خوش‌نیت، پیکر شهید عزیزالله جعفری، از خلبانان تیزپرواز ارتش جمهوری اسلامی ایران و شرکت کنندگان عملیات «کمان ۹۹» نیز کنار مرقد مطهر دوست و همرزمش، در صحن عتیق حرم رضوی به خاک سپرده شد.

شهید جعفری، اصالتاً نیشابوری بود و امروزه خیابانی در نزدیکی راه‌آهن نیشابور را به نام او نام‌گذاری کرده‌اند.

نخستین شهدای نیروی زمینی

نخستین شهدای نیروی زمینی ارتش، در ۱۳ مهرماه ۱۳۵۹، در شهر مشهد تشییع و در حرم رضوی به خاک سپرده شدند؛ سرباز شهید مصطفی اختریان خراسانی و استوار دوم شهید محمدحسین سلیمانی.

شهید سلیمانی اصالتاً از اهالی اراک بود و نخستین شهیدی محسوب می‌شد که از کربلای خونین‌شهر به مشهدالرضا(ع) آمد. شهید اختریان اما، در سومار شربت شهادت نوشید. روز بعد از تشییع این شهیدان، در روز ۱۴ مهرماه، پیکر نخستین شهید هوانیروز در مشهد مقدس تشییع شد و در جوار حرم ملکوتی ثامن‌الحجج(ع) آرام گرفت.

نخستین شهدای نیروی انتظامی

۲۳ مهرماه که از راه رسید، نخستین شهدای نیروی انتظامی، یا شهربانی آن روزها تشییع شدند.

 پاسبان‌یکم شهید محمدتقی احمدی، داوطلبانه به جبهه رفته‌بود و در محور سنندج به بانه، زیر آتش سنگین دشمن، پس از ساعتی مقاومت، به درجه رفیع شهادت رسید. او را از مسجد آقاحسین بناها در خیابان خسروی که امروزه به مسجد شهدا مشهور است، تا حرم مطهر تشییع کردند و در جوار مرقد نورانی امام رضا(ع) در صحن عتیق به خاک سپردند. به همراه او، سه سرباز شهید به نام‌های بهرام خزانه‌داری، محمدتقی حبیبی و رحیم اکبری نیز تشییع شدند.

۱۹ آذرماه هم، نخستین شهید ژاندارمری را در مشهد تشییع کردند.

شهید قنبرعلی اخلاقی که در منطقه عملیاتی خوزستان به شهادت رسیده بود.

نخستین شهدای جهادگر

۲۹ آبان سال ۱۳۵۹ بود که خبر تشییع دو جهادگر در مشهد منتشر شد؛ شهیدان محسن صدیقی و علی قنبری از اعضای جهاد سازندگی مشهد، نخستین جهادگرانی بودند که به شرف شهادت نائل شدند و در حرم رضوی آرام گرفتند.

دو روز پیش از تشییع جهادگران، پیکر شهید محسن آشنایی در مشهد تشییع شد؛ خوب است بدانید که او از همسنگران شهید چمران بود؛ از آن دلاورانی که در سوسنگرد حماسه آفرید و شربت شهادت نوشید. او را هم در حرم مطهر به خاک سپردند.

نخستین شهید دانش‌آموز

رضا لیاقت نوجوانی بود که در ۱۶ سالگی به میدان نبرد حق علیه باطل شتافت و شربت شهادت نوشید؛ خانواده او در محله ابوذر امروزی، پشت راه آهن ساکن بودند و امروزه خیابانی در همان حدود، به نام اوست. شهید لیاقت در آذرماه سال ۱۳۵۹ به شهادت رسید، اما پیکر او روز چهارم دی‌ماه وارد مشهد شد و بر دوش مردم انقلابی مشهد تشییع گردید؛ او نخستین شهید دانش‌آموزی بود که پیکرش در مشهد مقدس تشییع شد.

نخستین شهدای گمنام

 انصاف نیست از نخستین شهدای گمنام سخنی به میان نیاوریم؛ آنان که در گمنامی، آشناترین فرزندان ایران و اسلام‌اند. روز ۱۷ فروردین سال ۱۳۶۰، نخستین شهدای گمنام، همراه با پیکر دیگر شهدا، وارد مشهد شدند. پیچیدن خبر ورود این دو شهید به مشهد، ولوله‌ای به‌پا کرد و مردم، از همه جا برای بدرقه آن‌ها، خود را به حرم مطهر رساندند.